موقعیت جغرافیایی

شهرستان سقز در شمال استان کردستان واقع شده و دومین شهر این استان می باشد.

با وسعتی حدود 4444 کیلومتر مربع در شمال غرب،شمال و شمال شرق به ترتیب با شهرهای بوکان،شاهین دژ و تکاب(استان آذربایجان غربی)هم مرز می باشد،در شرق با دیواندره و در جنوب با مریوان مرز مشترک دارد،همچنین در حاشیه ی جنوب غربی به کردستان عراق چسبیده است و در غرب با شهر بانه همسایه است.

این شهر در "46 درجه و 17 دقیقه"طول جغرافیایی و "36 درجه و 14 دقیقه" عرض جغرافیایی از خط استوا واقع شده است.ارتفاع آن از سطح دریا 1476 متر است و نسبت به تهران "25 درجه و 27 دقیقه"طول غربی فاصله دارد.در ناحیه ای کوهستانی و مرتفع بین ارتفاعات نامنظم سلسله جبال زاگرس واقع شده،در جنوب این شهر کوههای "هیجانان" و در غرب آن کوههای "ملقرنی" گسترده اند.

"کوه بنفشه"با ارتفاع 2370 متر،"کوه گارین" با ارتفاع 2167 متر و "چهل چشمه" با 3137 متر،از مرتفعات مهم آن است.این کوهها در دوران اول همزمان با کوههای زاگرس،البرز و کپه داغ در خراسان به وجود آمده اند.با توجه به نقشه ی پوشش گیاهی ایران سال 1371 (مقیاس 1:9000000) این ناحیه دارای مراتع درجه یک و متوسط است.

مراتع درجه یک آن را در مناطق "خورخوره" و "سرشیو" می توان مشاهده کرد اما به دلیل عدم استفاده از سدها و آب بندیهای کافی و مناسب بر روی رودها و نهرها و عدم انجام اصولی و بموقع طرح های حفظ مرتع، مراتع این شهر به تدریج روبه کاهش است.هرچند که تقلیل نزولات جوی و متعاقب آن افزایش گرمای عمومی کره ی زمین هم مزید بر علت شده است.از نظر پوشش گیاهی دارای240000 هکتار مرتع،7000 هکتار جنگل و 188000 هزار هکتار زمین کشاورزی(20000 هکتار را زمینهای آبی و 168000 هکتار را زمینهای دیم تشکیل می دهند،آمار 83 جهاد کشاورزی و منابع طبیعی شهر سقز).وجود منابع آبی روزمینی و زیرزمینی از خصوصیات بارز هر منطقه می باشد.شهرستان سقز نیز از این نعمت بی بهره نبوده و دارای نزولات جوی مناسب(حدود 400 میلیمتر تا 700 میلیمتر) در حد وسط بارش جهانی قرار دارد.

همچنین از دیرباز دارای چشمه ها و سرچشمه های پرآب و رودهای کوچک و بزرگ زیادی بوده است که از آن میان به چند رودخانه ی قابل توجه اشاره می شود:

1-   رود جغه تو(زرینه رود-زیرین چوم):این رود از کوههای چهل چشمه در جنوب شرقی سقز از سرچشمه های کوههای"قادرکژیاو"،"دوبرا"،"سلطان آغزتو" و "شاخه ره شه" و ... منشا می گیرد و پس از گذشتن از خاک سقز در نزدیکی میاندوآب به رودخانه ی "تتهو" می پیوندد و با مسیر شمالی به دریاچه ی ارومیه (طسوج،چی چست) می ریزد.طول این رود حدود 249 کیلومتر است.

2-   رود خورخوره:از کوههای چهل چشمه سرچشمه گرفته و همراه با رودهای کوچکتری مانند"ئیراب"،"ره‌غجه‌ر"،"زایر" و "پیرسلیمان" پس از طی مسافتی در نزدیکی روستای "قشلاق-رضا" به رودخانه ی جغه‌تو می ریزد.

3-   رود سقز (چه‌می سه‌قز):از "گردنه ی خان" در نزدیکی بانه سرچشمه می گیرد.سرچشمه های اصلی آن از کوههای "هه‌واره‌-به‌رزن" 2260 متر(دوسه‌ره‌) و (به‌رده‌سیر) با نام رود "میرگه‌نه‌خشینه‌" طی طریق می کند و سپس با عبور از آن منطقه به نام رود "شیخ چوپان" به اطراف سقز می رسد و از آن به بعد با نام "رود بزرگ سقز" شناخته می شود و در نهایت در نزدیکی روستای "داش آڵوجه‌" به رودخانه ی "جغه تو" می ریزد.

از شاخه های پیوندی "چه م سقز" می توان به:

الف- رود خان از کوههای گرده(2630) غه زب(2160)

ب- رود آلتون از کوه استاد مصطفی (2251 متر) اشاره نمود.

    4- رود تتهو (سیمینه رود): از ارتفاعات "گورک" و از سرچشمه های کوه های "کابری" (2417 متر) " خه‌سره‌ وقالات" و "دوسه‌ره‌"(2156 متر) منشا می گیرد و در نهایت به دریاچه ی ارومیه می ریزد.